Renowacja pomnika „Wieczna Chwała Bohaterom” wraz z poprawą infrastruktury Cmentarza Wojennego w Kamieniu Pomorskim
Gmina Kamień Pomorski w dniu 11.08.2022 r. podpisała umowę na dofinansowanie zadań w ramach Programu Rządowego Groby i cmentarze wojenne w kraju, otrzymując z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego środki finansowe w kwocie 110.331,20 zł. W ramach prac renowacyjnych zostaną przeprowadzone prace remontowe płyty postumentu pomnika, elementów ogrodzenia wraz z bramą główną, konserwacja elementów małej architektury znajdującej się na terenie cmentarza oraz mycie i piaskowanie pomnika. Realizacja zadania ma na celu aktywizację dzieci i młodzieży w zakresie dbałości o miejsca pamięci narodowej oraz poznawania historii II Wojny Światowej. Cmentarz wojenny jest miejscem refleksji i zadumy szczególnie dla seniorów i dla nielicznie żyjących kombatantów. Ponadto jest ważnym miejscem pamięci o tragicznych wydarzeniach II wojny światowej oraz trudnych latach powojennych.. Powstanie cmentarza wojennego na stałe wpisało się w powojenną historię miasta dlatego też należy go uchronić przed dalszą dewastacją i zapomnieniem.
Opis historyczny cmentarza wojennego w Kamieniu Pomorskim
„Cmentarz żołnierzy polskich i sowieckich poległych w walkach o Pomorze Zachodnie założono w Kamieniu Pomorskim formalnie w 1949 r. Nekropolię usytuowano na obrzeżach miasta, za cmentarzem komunalnym, przy szosie Kamień – Szczecin, przy ówczesnej ul. Gen. Karola Świerczewskiego (dziś Szczecińskiej). Na cmentarzu pogrzebano szczątki ekshumowane na terenie powiatów: kamieńskiego, gryfickiego i wolińskiego. W 1969 r. spoczywało na nim 934 poległych – 799 żołnierzy Armii Czerwonej, 124 żołnierzy Wojska Polskiego i 11 cywilnych ofiar, obywateli ZSRR. Pierwsza ekshumacja miała miejsce w 1948 r. Wówczas na nekropolii złożono prochy 485 żołnierzy radzieckich (398 nieznanych) i 112 polskich (40 nieznanych) m.in. dwóch żołnierzy Armii Radzieckiej ekshumowanych z Kamienia, czerwonoarmistów ze Skarchowa, Dobropola, Górek, Golczewa. Miejsca pochówku niezidentyfikowanych żołnierzy, ofiar wojny, znaleziono w Kamieniu przy ul. Armii Czerwonej 2 (dziś Dziwnowskiej), Goliszewskiej (Świerczewskiego – dziś Szczecińskiej) 5 i na Placu Wolności 1. Na cmentarz przeniesiono jeszcze wtedy zwłoki żołnierzy polskich z Wrzosowa, Strzeżewa i Duniewa. Do kolejnej ekshumacji doszło w 1953 r. Wtedy na cmentarzu spoczęło 314 żołnierzy radzieckich (239 nieznanych), 11 cywilów radzieckich i 12 żołnierzy polskich (3 nieznanych) m.in. żołnierze radzieccy ekshumowani ze Świnoujścia oraz 62 radzieckich i 7 polskich z Placu Zwycięstwa w Gryficach. Ostatnia ekshumacja miała miejsce w 1969 r., kiedy to do Kamienia trafiły prochy trzech niezidentyfikowanych żołnierzy polskich, na które natrafiło wojsko podczas przygotowywania placu pod kopce ziemniaczane we wsi Żółcino.
Kamieński cmentarz wojskowy stanowił jedyną tego typu nekropolię na wybrzeżu szczecińskim i był jednym z sześciu cmentarzy wojennych w województwie. W czasach „bratniej Armii Radzieckiej” istotny był także fakt, iż większość spoczywających na cmentarzu żołnierzy stanowili czerwonoarmiści. Do miejscowych władz lokalnych i politycznych napływały listy od uczestników walk o Kamień i wybrzeże, w których nadawcy domagali się od przeprowadzenia remontu cmentarza. Stąd władze powiatowe zdawały sobie sprawę z konieczności nadania nekropolii odpowiedniej oprawy i stworzenia dla pochowanych tam żołnierzy godnego miejsca spoczynku. Kapitalny remont cmentarza z wybudowaniem „estetycznego pomnika” zaplanowano na rok 1968. Dnia 15 lutego 1968 r. opracowano plan remontu cmentarza. Ustalono, jak czytamy w materiałach archiwalnych, że projektowany pomnik „winien symbolizować braterstwo broni, powrót ziem zachodnich i północnych do Macierzy, charakter Kamienia Pomorskiego jako starosłowiańskiego grodu”. Forma plastyczna monumentu miała być „nowoczesna, a jednocześnie czytelna”. Wykonawcą robót został szczeciński oddział Przedsiębiorstwa Państwowego „Pracownie Sztuk Plastycznych”. Prace remontowe planowano ukończyć do 30 września 1968 r. Rozpoczęto je prawdopodobnie w drugim kwartale 1968 r. Prace obejmowały organizację cmentarza, w zasadzie na nowo, z budową, jak określała go urzędowa korespondencja, „pomnika braterstwa broni”. Kamieński odpowiednik Rady – Powiatowy Honorowy Komitet OPWiM zakładał zakończenie inwestycji i uroczyste otwarcie nekropolii 7 listopada 1968 r., w 51 rocznicę Rewolucji Październikowej. Ostatecznie żadna z wymienionych wyżej dat nie została dotrzymana. Pomnik stał się centralnym akcentem „nowego” cmentarza. Z dwóch projektów komisja rzeczoznawców na szczeblu Pracowni Sztuk Plastycznych zarekomendowała monument mający postać rycerza z tarczą z orłem piastowskim i skrzydłem husarskim. Wykorzystanie skrzydła stanowiło nowatorską formę w ówczesnej polskiej rzeźbie pomnikowej. Jego twórcą jest szczeciński artysta rzeźbiarz, absolwent krakowskiej ASP, Stanisław Biżek, we współpracy ze Stanisławem Rudzikiem. Na kolumnie wysokiego na 11 m., wykonanego z białego cementu portlandzkiego imitującego piaskowiec, monumentu widnieją dwa krzyże grunwaldzkie i napis „WIECZNA CHWAŁA BOHATEROM”. Równolegle do budowy pomnika toczyły się prace na całym cmentarzu prowadzone według projektu szczecińskiego architekta Witolda Andrzejewskiego. Po bokach placu apelowego, w dwóch kwaterach, utworzono 32 zbiorowe mogiły. Z lewej strony kwatera polska z krzyżami grunwaldzkimi, zaś naprzeciw sowiecka z gwiazdami na poduszkach. Po otwarciu dodano tablice z nazwiskami pozostałych, zidentyfikowanych, spoczywających tam żołnierzy. Ważny element nekropolii stanowi także prowadząca do niej brama, zaprojektowana przez szczecińskiego plastyka, Stanisława Jeziorańskiego. Polityczny nadzór nad pracami i propagandową stroną budowy pomnika sprawował kamieński Komitet Powiatowy PZPR.
Przygotowania do uroczystości 9 maja Komitet rozpoczął od razu po „Święcie Klasy Robotniczej”. Centralne i wojewódzkie obchody Dnia Zwycięstwa 1969 r. obchodzonego wówczas w Polsce, jak w całym bloku krajów demokracji ludowej, 9 maja, zorganizowano w Kamieniu Pomorskim. O „patriotycznej manifestacji ludności” miasta donosiły dzienniki całego kraju z „Trybuną Ludu” i „Żołnierzem Wolności” na czele. Dzięki relacjom prasowym możliwe stało się odtworzenie oficjalnych wydarzeń tego dnia. Przed głównymi uroczystościami przybyli goście zwiedzili w Muzeum Ziemi Kamieńskiej wystawę zatytułowaną: „Wkład Polski w zwycięstwo nad hitleryzmem” zorganizowaną wspólnie z warszawskim Muzeum Wojska Polskiego. Po oficjalnym oddaniu do użytku odrestaurowanego ratusza zebrani ruszyli na ul. Świerczewskiego, gdzie na cmentarzu miało się zebrać, jak donosiła prasa, siedem tysięcy osób. Wśród nich m.in.: minister obrony narodowej - gen. Wojciech Jaruzelski, przewodniczący Rady Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa, szef Urzędu Rady Ministrów – Janusz Wieczorek, konsul generalny ZSRR w Gdańsku – Iwan S. Borysow, przedstawiciele Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej i Radzieckiej Floty Bałtyckiej, wojewódzkie, powiatowe i miejskie władze państwowe i partyjne, mieszkańcy miasta i powiatu oraz główni bohaterowie tego dnia – kombatanci.
Po odsłonięciu pomnika, którego dokonał minister obrony narodowej, odczytano rezolucję w imieniu uczestników wiecu. Uroczystość zakończył apel poległych i oddany, przez baterię artylerii, dwunastokrotny salut armatni. Dziś, 53. latach od opisywanych wydarzeń cmentarz trwa i trwać będzie, będąc przede wszystkim symbolem dramatu wojny, ale też i czasów, w których powstał.”
Niniejszy tekst powstał na podstawie materiałów archiwalnych Archiwum Państwowego w Szczecinie i jego oddziału w Międzyzdrojach.
Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej
Pliki do pobrania:
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
